Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) önerileri ile 1991 yılından başlayarak diyabetin önemine dikkat çekmek ve hastalık hakkında farkındalığını artırmak amacı ile 14 Kasım günü ‘Dünya Diyabet Günü’ olarak çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. 14 Kasım; 1921 yılında insülini keşfederek o zamana kadar ölümcül bir hastalık olarak kabul edilen ‘Tip 1 Diyabet’e yakalanmış hastaların yaşamını kurtaran Dr. Frederic Banting’in doğum günüdür.
Diyabet tüm dünyada hızla artış gösteren kronik, bulaşıcı olmayan bir hastalıktır. Dünyadaki diyabetli oranı 1980’den 2014’e dört kat artmıştır (108 milyondan 422 milyona). Oysa dünya nüfusundaki artış 1.5 kattır (4.4 milyardan 7.7 milyara). Her beş saniyede bir kişi diyabete yakalanmakta, her altı saniyede bir kişi ise diyabete bağlı komplikasyonlar nedeniyle ölmektedir. Dünyada 425 milyon diyabetli bulunmaktadır. Türkiye hem obezite hem de diyabetin artış hızı bakımından Avrupa’da, hatta Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) kapsamındaki 34 ülke içinde ilk sırada yer almaktadır. Ülkemizde yetişkinlerin üçte ikisi aşırı kilolu ya da şişmandır (obez). Elli beş milyon yetişkinin 38 milyonu (yüzde 69) normal kilonun üzerindedir. Bir başka ifade ile yetişkinlerin üçte biri obez, üçte biri aşırı kiloludur. Yine ülkemizde her yedi yetişkinden birisinde diyabet vardır (8.5 milyon kişi; yüzde 15.3). Ayrıca 20 bin dolayında çocuğun da insülin ile tedavi edilen Tip 1 diyabetli olduğu bilinmektedir. Her dört yetişkinden birinde diyabete yatkınlık (prediyabet) vardır ve bu bireylerin üçte birinde 10 yıl içinde aşikar diyabet gelişecektir.
TÜM ORGANLARDA HASARA NEDEN OLUR
Yeme-içme davranışları, fiziksel aktivite ve yaşam tarzı alışkanlıklarından kaynaklanan çeşitli risk faktörleri diyabetin hem görülme sıklığını artırmakta hem de mevcut hastaların tedavisini zorlaştırmaktadır. Diyabet iyi tedavi edilmediği takdirde yüksek kan şekerine bağlı çok su içme, sık idrar yapma, ağız kuruluğu gibi yakınmaların yanı sıra göz, böbrek, sinir sistemi ve kalp-damar sistemi başta olmak üzere tüm organlarda hasara neden olabilen ciddi bir hastalıktır. Bugün doğuşsal olmayan körlüğün birinci nedeni diyabettir. Yine böbrek yetmezliğine bağlı diyalize giren hastaların çoğunluğunu diyabetliler oluşturmaktadır. Diyabet parmak, ayak hatta bacak kesilmelerine neden olabilmektedir. Kalp krizi ve inme geçirme riski diyabetli bireylerde belirgin olarak artmıştır. Obezite ve diyabet kalın bağırsak, karaciğer, pankreas, safra kesesi, rahim ve meme kanseri başta olmak üzere pek çok kanser türünün gelişmesine zemin hazırlamaktadır.
ERKEN YAŞTA ÖLÜMLERE YOL AÇAR
Diyabet hastaları içinde yarısına yakını (yüzde 45’i) en azından ilk 5-7 yıl içinde hastalığının farkında değildir. Diyabet geç fark edildiğinde ve iyi tedavi edilmediğinde erken yaşta ölümlere yol açmaktadır. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği’nin yeni tamamladığı bir çalışmada (TEMD çalışması), ikinci ve üçüncü basamak merkezlerde 18 yaş üstü 5500 diyabetik vaka taranmıştır. Bu çalışmada tip 1 diyabetiklerin % 80’inin, tip 2 diyabetiklerin ise % 60’ının kan şekeri açısından hedefte olmadığı gösterilmiştir. Çalışmanın bir diğer çarpıcı sonucu obezite oranlarıdır. Diyabetli kadınlarda kilolu olma veya obezite oranı % 92 erkeklerde ise bu oran % 85 olarak bulunmuştur. Hastalarımızın yarısının yeterli- düzenli egzersiz yapmadığı tespit edilmiştir. Sinir, göz ve böbrek gibi küçük damar komplikasyonları her iki hastadan birinde var iken, her dört hastadan birinde kalp damar hastalığı saptanmıştır. Diyabetli bireylerde sık görülen hipertansiyon (%70) ve kan yağı yüksekliği (%95) tedavilerinde de ciddi sorunlar yaşandığı dikkat çekmiştir. Bu veriler diyabetli hastalarımızın tedavisinin önemli bir parçası olan yaşam tarzı değişikliklerinin yeteri kadar gerçekleştirilmediğini göstermektedir. Hastaların kan şekeri kontrolünde önemli bir engel olan obezite, hareketsiz yaşam ve dengesiz beslenme unsurlarının düzeltilmesi için yoğun çabalara ihtiyaç vardır.
DİYABET EĞİTİMİ HASTA İLE SINIRLI KALMAMALI
Diyabetle ilişkili şikayet ve bulguların saptanmasında ailenin rolü önemlidir. Bu konuda ailelerin eğitilmesi hastalara erken tanı konmasında yardımcı olabilecektir. Yine diyabet tanısı konduktan sonra da hastalığın teşhisinin getirdiği psikolojik yükü paylaşmak, hastanın motivasyonunu artırmak, tıbbi beslenme tedavisi ve egzersiz programlarını uygulamak, gerektiğinde kan şekeri ölçümlerini ve insülin enjeksiyonlarını yapmak ya da bireyi tedavi ve takiplerini düzenli yapması yönünde teşvik etmek ailenin sorumlulukları arasında bulunmaktadır. Diyabetli birey bu mücadelede yalnız olmadığını hissetmelidir. Diyabet eğitimi hasta ile sınırlı kalmamalı, tüm aile bireylerini kapsamalıdır. Tip 2 diyabet düzenli fizik aktivite, sağlıklı dengeli beslenme ve sağlıklı yaşam çevresi ile önlenebilir bir durumdur. Yeterli eğitim, kaynak ve sağlıklı yaşamı sürdürebilecek çevrenin oluşturulması ile diyabet ve obezite önlenebilir hastalıklardır. Çocuklarda görülen Tip 1 diyabeti önlemek mümkün olmamakla birlikte bu çocukların yeterli tedavi, eğitim ve bakım ile normal ve başarılı bir hayat sürmelerini sağlamak mümkündür.
DİYABET BİREYSEL VE TOPLUMSAL OLARAK
İNSAN SAĞLIĞINI OLUMSUZ ETKİLEMEKTEDİR
Diyabetin erken tanısı ve tedavisi, komplikasyonların gelişmesini engellemek ve yaşam kalitesini artırmak için temel amacımızdır. Maalesef diyabet hastası olduğunu bilen ve ilaç kullanan her iki hastadan birinde hastalık kontrol altında değildir. Dünya’da ve ülkemizde artık bir epidemi olarak nitelendirilen diyabet, hem bireysel hem de toplumsal olarak insan sağlığını olumsuz etkilemekte, yaşam kalitesini ciddi anlamda bozmakta ve ekonomik olarak yük getirmektedir. Bu nedenle diyabet ve komplikasyonlarının önlenmesi ve etkin tedavisinin sağlanması ülkelerin ulusal sağlık politika hedefleri arasında olmalıdır.
Dr. Serhat SEKMEK
Kırıkkale Yüksek İhtisas Hastanesi
İç Hastalıkları Uzmanı